بسم الله الرحمن الرحیم
نکاتی چند پیرامون آیه تطهیر
مقدمه
یکی از کاربران محترم که خود اهل قلم و فعال در وبلاگ نویسی هستند تقاضا کردند که به برخی شبهات در خصوص آیه تطهیر پاسخ دهیم ما نیز خواهش دوستمان را اجابت کرده و به نکاتی پیرامون دلالتهای آیه مذکور خواهیم پرداخت.
متن کامل شبهه در پیوست مقاله آمده است.
فردی با عنوان نماینده گیلان، اینگونه به طرح شبهه پرداخته است:
"در آیه ی تطهیر چیزی وجود ندارد که بر عصمت و یا امامت اهل بیت دلالت کند. منظور خداوند در این آیه متضمن محبت و رضایت و خشنودی وی برای آنچه است که خواست و مراد وی است. و این بدان معنی نیست که خداوند آنچه را که اراده فرموده مقدّر ساخته و بوجود آورده است. همانند آیات:
1. يُرِيدُ اللهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَيَهْدِيَكُمْ
2. مَا يُرِيدُ اللهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ
این آیات و آیه تطهیر متضمن امر و نهی است و اراده ی شرعیه خداوند است و اراده ی تکوینی خداوند را شامل نمی شود چرا که این گفته به کلام قدریه نزدیک تر است و حرف باطلی است. و برای اثبات مدعای خود دو دلیل می آورند. یک این که پیامبر پس از نزول آیه دعا کرده است و دوم سیاق آیات که راجع به امر و نهی به زنان پیامبر است. ... و آیا خداوند بیان نکرده که می‌خواهد با این قوانین پلیدی را از آنها دور نماید و آنان را کاملاً پاک سازد؟ ما معتقدیم که این امر در آنها تحقق یافته است. ... ازدواج با پیامبر ص شرف و مقامی والاست، و هر زنی که پیامبرص با او ازدواج نمود جایگاه و شرافت او بالا رفته است، و از جایگاهی برخوردار است که دیگران آن جایگاه را ندارند. «آنها مثل هیچ یک از زنان عادی نیستند اگر پرهیزگار باشند»... "
تبیین آیه و پاسخ به شبهه:
جناب نماینده گیلان در ادامه با ذکر آیاتی در مورد زنان پیغمبر مدعی شده اند که مصداق این آیه اصولا اهل بیت نمی باشد و زنان پیامبر هستند.
اما پیش از آن که بخواهیم بحث تحلیلی راجع به مسائل فوق داشته باشیم نیاز است که نکاتی را اولا به خود جناب نماینده گیلان و ثانیا خدمت خوانندگان محترم تذکر دهیم.
1. جناب نماینده گیلان مدعی شده که این آیه اساسا در مورد عصمت نمی باشد و بدان معنا نیست که خداوند اراده ای را که (بنا بر گفته شیعه در مورد اهل بیت) کرده است مقدر ساخته باشد. اما در جای دیگر حرف خود را نقض می کند. آن جایی که می خواهند مصداق آیه را زنان پیامبر جلوه دهد می نویسد:
« و آیا خداوند بیان نکرده که می‌خواهد با این قوانین پلیدی را از آنها دور نماید و آنان را کاملاً پاک سازد؟ ما معتقدیم که این امر در آنها تحقق یافته است. »
یک جا افاضه می کنند که این آیه دلالتی بر عصمت ندارد و اراده خدا معلوم نیست محقق شده باشد اما در جای دیگر تعصب موجب شده تا بر قلم ایشان چنین جاری گردد:
"خداوند می خواهد با وضع قوانین پلیدی را از زنان پیغمبر دور کند و ما معتقدیم این امر در آنها تحقق یافته"
یعنی اراده خداوند در پاکی زنان پیامبر ص مقدر شده است. ولی اگر به فرض ثابت شود منظور از اهل بیت ،خمسه طیبه هستند آنگاه معلوم نیست اراده خداوند مقدر و محقق شده باشد!!!
2. در ادامه چنین قلم فرسایی می کند:
« ازدواج با پیامبر ص شرف و مقامی والاست، و هر زنی که پیامبرص با او ازدواج نمود جایگاه و شرافت او بالا رفته است، و از جایگاهی برخوردار است که دیگران آن جایگاه را ندارند.» «آنها مثل هیچ یک از زنان عادی نیستند اگر پرهیزگار باشند»
به عبارت دیگر چون زنان پیامبر به واسطه همسری با ایشان به مقامی والا رسیده اند لذا خدا اراده بر تطهیر و پاکی آنها کرده است.
اولا فرض می کنیم زنان پیامبر مصداق اهل بیت در آیه تطهیر هستند. آیا این تطهیر برای آنها به جهت خودشان اراده شده یا به دلیل همسری پیامبر بودن شامل حال آنها گردیده است؟ خود شما اعتراف می کنید که به اعتبار زوجه پیامبر بودن شامل این فضیلت شده اند. از طرفی پذیرفته اید که این تطهیر اعطایی بوده است. بنابراین اعطاء تطهیر به همسران به این معناست که اراده خداوند در این آیه تکوینی در نظر گرفته شده ، در حالیکه نویسنده اراده تکوینی خدا در اعطای تطهیر را نقض و این سخن را باطل و کلام اهل قدریه می دانند.
ثانیا خداوند در تشریع، حکم عام می دهد. مانند همان دو آیه ای که خود آورده اید مثلا اراده ی تشریعی بر پاکی با انجام وضو گرفتن، و یا اراده تشریعی بر هدایت مردم با تبیین احکام، که در هر دو، مخاطب امر و نهی خدا عموم مسلمین اعم از زن و مرد هستند. حال اگر اراده ی خدا در آیه ی تطهیر اراده ی تشریعی است و البته احکام مذکور در این آیه نیز جنبه خاص برای اهل البیت ندارد پس چرا فقط اهل بیت و به قرائت شما زنان پیامبر مورد خطاب آیه هستند؟ پر واضح است که آیه چه در مورد زنان پیامبر باشد (تا بواسطه همسری آن ها این مقام به آن ها اعطا شده باشد) و چه در مورد اهل بیت باشد، نمی توان اراده ی خدا را در این جا را منحصرا تشریعی دانست چرا که در هر حال خدا اهل البیت را مخاطب خاص قرار داده و این با اعطا و تکوین هم تناسب دارد.
نتیجه آنکه خواسته یا ناخواسته نویسنده مجبور شده است در استدلال خود به نحوی از اراده ی تکوینی هم سخن بگوید.
ثالثا ایشان در بیان جایگاه زنان پیامبران الهی به آیات دیگر قرآن توجه ننموده اند. و این که این همسری به خودی خود سبب شرافت نمی شود کما این که زن جناب نوح و جناب لوط از مغضوبین خداوند بوده اند.
بالاتر اینکه آیات ابتدایی سوره تحریم که نزول آنها پس از سوره احزاب بوده، طهارت دو همسر از همسران پیامبر اسلام را نقض می کند و به شدت آن دو تن را مورد عتاب قرار می دهد.
3. ایشان ادعا کرده اند که دعای پیغمبر بعد از نزول آیه دلیل بر این است که امر تطهیر برای اهل بیت مقدر نشده بود و الا نیازی به دعا ( اللهم ...اذهب عنهم الرجس و طهرهم ...) نداشت.
پاسخ اینکه: اولا نقل دیگری از داستان ،دعای پیامبرص را قبل از نزول آیه تطهیر یعنی وقتی اهل بیت آن حضرت در زیر عبا جمع می شوند ذکر می کند: اللهم هولاء اهل بیتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا. و بعد از این دعا جبرئیل نازل می شود و آیه را از طرف خدا بر پیامبر تلاوت می کند.
در ثانی دعا همواره ممدوح است و می تواند برای دوام نعمت و عطای الهی باشد. همانند آیه قران که معنای دعایی دارد و ما هر روز آن را می خوانیم : " اهدنا الصراط المستقیم".
حال شایسته است کمی به تبیین آیه تطهیر بپردازیم:
اراده خدا در آیه تطهیر اراده تقدیری و یا توفیقی است به عبارت دیگر در این آیه خاص ( انما یرید الله ...تطهیرا ) خدا نخواسته که اهل بیتش را امر و نهی کند و از سوی دیگر اذهاب رجس و تطهیر تکوینی نیز فضیلتی محسوب نمی گردد بلکه اراده ی خدا بر این قرار گرفته تا با امداد و اعانت ،اهل بیت نبوت را در مواضع رجس یاری رسانده و به آنان توفیق عنایت کند که پاک و پاکیزه بمانند و این همان مدلول آیه " ما اصابک من حسنه فمن الله " است . خدا موانع طهارت را از مسیر ایشان بر می دارد و حقیقت گناه را بر آنان نمایان می کند و آنان به اختیار خویش از معاصی اجتناب می کنند و این فضیلتی است که خدا برای این افراد خاص ( خمسه طیبه ) خواسته است . " و ما توفیقی الا بالله " اگرچه توفیق را به خدا می داند اما نافی فعل اختیاری نیست و این همان معنایی است که در آیه تطهیر برای اراده خدا مورد نظر است. موفقیت در انجام و ترک یک فعل تنها به قدرت و اختیار فاعل بستگی ندارد گاهی سختی و سهولت یک عمل موجب انصراف و یا اقدام ما به آن عمل می گردد.
خدا با توفیق و امداد و معاونت خمسه طیبه ، ترک معاصی و انجام طاعات را بر آنان سهل کرده و ناپاکی ها و شک را از آنان دور نموده است در عین اینکه آنان مسلوب الاختیار نیستند.
البته موارد متعددی در آیه تطهیر همواره مورد بحث قرار گرفته است از جمله اینکه این قسمت از آیه در سیاق آیات قبل و بعد نیست ، مصداق اهل البیت در این آیه همسران پیامبر نیستند و...
اما در این پست به همین اندازه اکتفا می کنیم.
------------------------------------------------
ضمیمه
متن شبهه نماینده گیلان :
علاوه بر توضيحات متقن برادر بزرگوارم گامي به سوي حقيقت كه د كامنت هاي قبلي داده بود اين توضيحاتم در تاييد فرمايشات ايشون:
در آیة تطهیر ـ چیزی وجود ندارد که بر عصمت و یا امامت اهل بیت دلالت کند. آیة مذکور نیز همچون آیات زیر هستند: [مَا يُرِيدُ اللهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ] {المائدة:6} و یا [يُرِيدُ اللهُ بِكُمُ اليُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ العُسْرَ] {البقرة:185} یا [يُرِيدُ اللهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَيَهْدِيَكُمْ] {النساء:26} [وَاللهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ] {النساء:27} پس منظور خداوند در آیات فوق متضمن محبت و رضایت و خشنودی وی برای آنچه است که خواست و مراد وی است. و این بدان معنی نیست که خداوند آنچه را که اراده فرموده مقدّر ساخته و بوجود آورده است. چون پیامبر ص بعد از نزول این آیه فرمودند: {اللهم هؤلاء اهل بیتی فأذهب عنهم الرّجس} این دعا را از خداوند طلب نمودند، و اگر این آیه متضمّن وقوع بود دیگر احتیاجی به دعا کردن نداشت. و این کلام در گفتار اهل قدریه ظاهرتر است. پس ارادة خداوند در نزد شما متضمّن وجود مراد نیست، چون گهگاه {ترید ما لا یکون و یکون مالا ترید}. آیا اصل فاسد خویش را فراموش نموده‌اید؟
اما نزد ما اراده دو نوع است: یا ارادة شرعی است، که متضمن محبت و رضای پروردگار است. همانطوری که در آیات فوق ذکر نمودیم. و یا ارادة کونیة قدریه است که متضمّن خلق و تقدیر می‌باشد، مثل این قول پروردگار: [فَمَنْ يُرِدِ اللهُ أَنْ يَهدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا] {الأنعام:125} } پس ازواج پیامبر ص در این آیات مذکور می‌باشند، و این آیات با آنها آغاز شده و به آنها نیز ختم گشته است و مخاطب آیات نیز ایشان هستند».-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
فقوله تعالی: [إِنَّمَا يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ] {الأحزاب:33} } اگر به انجام اوامر و ترک نواهی پرداختند که متعلق به اراده و افعال آنهاست، یعنی: اوامری را که خداوند متعال به آنها دستور داده به جای آوردند و ترک حرام و معصیّت نمودند در آن صورت شامل لفظ (طهرّوا) می‌شوند.
سپس بیان می‌دارد: آنچه که روشن می‌سازد که این آیه متضمن امر و نهی خداوندی است، همان سیاق آیه است که می‌فرماید: [يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ] {الأحزاب:30} الی قوله ـ [وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الجَاهِلِيَّةِ الأُولَى] {الأحزاب:33} [وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَى فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آَيَاتِ اللهِ وَالحِكْمَةِ] {الأحزاب:34} سیاق این آیات نشان می‌دهند که متضمن امر و نهی هستند و همچنین نشان می‌دهند که ازواج پیامبر داخل در اهل بیت هستند، چون به راستی مخاطب این آیات در همة موارد ازواج پیامبر هستند».-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ازدواج با پیامبر ص شرف و مقامی والاست، و هر زنی که پیامبرص با او ازدواج نمود جایگاه و شرافت او بالا رفته است، و از جایگاهی برخوردار است که دیگران آن جایگاه را ندارند.
خداوند متعال می‌فرماید: يَا نِسَاء النَّبِيِّ مَن يَأْتِ مِنكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ يُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا.........يَا نِسَاء النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا . (احزاب:30-32).
«ای همسران پیغمبر، هر کدام از شما مرتکب گناه آشکار می‌شود کیفر او دو برابر (دیگران) خواهد بود، و این برای خدا آسان است و هر کس از شما در برابر خدا و پیغمبرش خضوع و اطاعت کند و کار شایسته انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهیم داد، و برای او (در قیامت) رزق و نعمت ارزشمندی فراهم ساخته‌ایم. و همسران پیغمبر! شما (در فضل و شرف) مثل هیچ یک از زنان نیستید اگر می‌خواهید پرهیزگار باشید».
می‌بینید که خداوند چگونه بیان کرده است که آنها مثل هیچ یک از زنان عادی نیستند اگر پرهیزگار باشند، و به آنها وعده داده که پاداش آنها چند برابر خواهد بود و نیز وعده داده که عذاب آنها هم چند برابر است. آیا آنها مانند دیگر زن‌ها زن نیستند و مانند دیگران انسان نیستند؟! پس منظور خدا از اینکه می‌فرماید: شما مثل دیگر زنان نیستید چیست؟ آیا سبب آن، مشرف شدن آنها به خاطر ازدواج با پیامبرص نیست؟!
و آیا خداوند بیان نکرده که می‌خواهد با این قوانین پلیدی را از آنها دور نماید و آنان را کاملاً پاک سازد؟ ما معتقدیم که این امر در آنها تحقق یافته است.
مفسرین می‌گویند: وقتی همسران پیامبر ص آن حضرت را انتخاب کردند خداوند در عوض به آنها سه چیز داد:
یکی: اینکه آنها را از سایر زنان برتر قرار داد.
دوم: اینکه آنها را امهات المؤمنین قرار داد.
سوم: اینکه طلاق دادن آنها را بر پیامبر ممنوع کرد) .(زاد المسیر / سورة احزاب.